3. Zachowania sprzyjające zdrowiu zębów

 Filarami zapobiegania próchnicy zębów są:

- prawidłowe żywienie,

- utrzymanie higieny jamy ustnej (szczotkowanie, nitkowanie zębów),

- stosownie środków profilaktycznych z fluorem.

Istotne znaczenie mają również regularne wizyty kontrolne u dentysty. Im wcześniej zostaną podjęte działania mające na celu utrzymanie zdrowych zębów u dziecka, tym dłużej będzie mogło się ono cieszyć pięknym i zdrowym uśmiechem oraz chronić się przed licznymi miejscowymi i ogólnymi powikłaniami próchnicy, często groźnymi dla młodego organizmu.

Prawidłowe żywienie

 Prawidłowe żywienie jest podstawowym elementem zapobiegania próchnicy zębów. Odpowiada ono:
• Przed wyrznięciem zębów: za przebieg kształtowania się zawiązka zęba i mineralizację szkliwa i zębiny. Przy niedoborach witamin (zwłaszcza witaminy D) i minerałów, np. wapnia lub fosforanów, szkliwo nie będzie prawidłowo zmineralizowane.
• Po wyrznięciu zębów: przede wszystkim za dostarczanie minerałów potrzebnych do dojrzewania szkliwa i bieżących napraw uszkodzeń powodowanych przez kwasy oraz za utrzymanie pH jamy ustnej. Pokarmy mogą też stymulować gruczoły ślinowe do wydzielania śliny o dużej zdolności buforowania kwasów. Za pokarmy ochronne dla zębów uznano mleko i produkty mleczne, (zwłaszcza twarde sery i jogurty naturalne), ksylitol, produkty zawierające białka podnoszące pH, np. argininę oraz błonnik. Niektóre pokarmy powodują zwiększenie kwasowości w jamie ustnej (obniżają pH jamy ustnej).

Udowodniono, że:
• substratem niezbędnym dla metabolizmu bakterii są ulegające fermentacji węglowodany,
• ich spożycie powoduje gwałtowne podwyższanie kwasowości płytki nazębnej (obniżenie pH) i demineralizację szkliwa,

 • wraz ze wzrostem częstości spożywania węglowodanów wydłuża się czas utrzymywania się pH poniżej krytycznego i jest ono tym niższe, im wyższe jest stężenie cukru. W etiopatogenezie choroby próchnicowej znaczenie ma jednak nie tylko rodzaj spożywanego pokarmu.

Ważne są również:

 • częstość spożywania produktów próchnicotwórczych  : częste spożywanie pokarmów zawierających cukry, zwłaszcza miękkich i kleistych, sprzyja utrzymywaniu się kwaśnego odczynu płytki nazębnej i demineralizacji szkliwa, czyli utracie minerałów,

 • konsystencja spożywanych pokarmów: pokarmy o kleistej konsystencji długo zalegają na powierzchni zęba,
• czas ich spożywania: czas niezbędny do neutralizacji kwaśnego środowiska przez ślinę po spożyciu sacharozy wynosi około 40 minut, a w przypadku produktów skrobiowych z dodatkiem sacharozy – do 2 godzin. Utrzymywaniu się kwaśnego odczynu płytki nazębnej i demineralizacji szkliwa sprzyja także spożywanie pokarmów lub płynów zawierających cukry bezpośrednio przed snem, ponieważ w czasie snu znacznie zmniejsza się ilość wydzielanej śliny. Mniej szkodliwe jest spożywanie produktów zawierających cukier podczas głównego posiłku niż pomiędzy posiłkami. Dla zachowania zdrowia jamy ustnej niezbędne jest przestrzeganie zasad prawidłowego żywienia, które ograniczy czas działania kwasów na tkanki twarde zębów, dostarczy składników niezbędnych do ich budowy oraz zwiększy wydzielanie śliny.

 Korzystne dla zębów jest:
• zachowywanie przerw między posiłkami (minimum 2 godziny), eliminacja podjadania i częstych przekąsek, zwłaszcza zawierających cukier;
• ograniczanie spożycia słodyczy oraz słodkich soków i napojów gazowanych.

 Na stan uzębienia bardziej negatywny wpływ ma częstość niż ilość spożywanych słodyczy. Dlatego warto zachęcać dzieci i nastolatki do ograniczania spożycia słodyczy. Słodkie przekąski warto zastąpić przekąską ze świeżych warzyw lub jogurtu naturalnego. Słodkie soki i napoje gazowane należy zastąpić wodą mineralną. Pragnienie należy gasić tylko wodą. Należy pamiętać, by nie szczotkować zębów zaraz po zjedzeniu słodkich lub kwaśnych produktów. Należy odczekać kilkanaście minut lub zneutralizować środowisko jamy ustnej poprzez wypicie wody i dopiero potem rozpocząć szczotkowanie.

Zasady oczyszczania zębów:

 • szczotkowanie zębów powinno się wykonywać przynajmniej 2 razy dziennie (po śniadaniu i przed snem, aby po szczotkowaniu jama ustna pozostała czysta przez jak najdłuższy czas oraz by przedłużyć działanie ochronne fluoru),
• szczotkowanie zębów powinno trwać ok. 2 minut (to czas niezbędny, by skutecznie oczyścić wszystkie powierzchnie zębów),
• przed szczotkowaniem zębów należy wypłukać jamę ustną wodą, by usunąć z niej resztki pokarmowe,

 • do szczotkowania zębów dzieci w młodszym wieku szkolnym powinny używać pasty z fluorem o stężeniu 1450 ppm (fluor działa przeciwbakteryjnie, wzmacnia szkliwo i powoduje, że jest ono bardziej odporne na działanie kwasów, które powstają w jamie ustnej),
• szczoteczką manualną należy oczyszczać zęby ruchami szorującymi (powierzchnie żujące) oraz wymiatającymi (pozostałe powierzchnie). Szczoteczka elektryczna, kręcąc się, sama oczyszcza zęby, ale należy pamiętać, by każdy ząb był szczotkowany osobno i z każdej strony, • po szczotkowaniu należy jedynie wypluć nadmiar pasty bez płukania jamy ustnej, by wydłużyć czas ochronnego działania fluoru zawartego w paście; dopuszczalne jest płukanie jamy ustnej jedynie płukanką fluorkową,
• kubek i szczotkę po użyciu należy dokładnie wypłukać pod bieżącą wodą, szczotkę należy ustawić w kubku „główką” do góry (w celu wyschnięcia),
• przestrzenie międzyzębowe i powierzchnie kontaktowe zębów powinny być oczyszczane za pomocą nici dentystycznej,
• jeżeli w ciągu dnia po spożyciu posiłku nie ma możliwości wyszczotkowania zębów, dobrze byłoby przepłukać jamę ustną płukanką z fluorem lub żuć gumę bez cukru przez ok. 10 minut (nie dłużej).

Metodą pozwalająca ocenić skuteczność szczotkowania (usuwania płytki nazębnej) jest wybarwianie płytki za pomocą tabletek lub płukanek wybarwiających. Są one dostępne w aptece i powinny być używane zgodnie z zaleceniami producenta. Zastosowanie środków wybarwiających po szczotkowaniu zębów ujawnia miejsca oczyszczone niewystarczająco. Po wybarwieniu należy powtórzyć szczotkowanie zębów.

Regularne wizyty u lekarza dentysty

 Wczesne zmiany próchnicowe może zaobserwować tylko specjalista, dlatego należy regularnie – minimum 2 razy w roku – odwiedzać gabinet stomatologiczny. Zadaniem lekarza dentysty jest sprawdzenie stanu zdrowia jamy ustnej pacjenta, ustalenie indywidualnego planu zabiegów profilaktycznych (fluoryzacja/lakierowanie zębów, lakowanie/uszczelnianie bruzd i zagłębień na powierzchniach zębów) i leczniczych. Do lekarza dentysty należy zgłaszać się niezwłocznie w przypadku bólu zęba. Podczas wizyty w gabinecie stomatologicznym od lekarza lub higienistki można się dowiedzieć, jak prawidłowo szczotkować zęby, jakich przyborów najlepiej używać oraz jak się prawidłowo żywić, by uniknąć próchnicy zębów.